اثرات شوری روی کمیت و کیفیت عملکرد ارقام کلزا در غلظت های مختلف دی اکسید کربن هوا

سابقه و هدف شوری آب و خاک از محدودیت های اصلی کشت در مناطق گرم و خشک از جمله ایران محسوب می شوند. حدود 36 درصد (8/6 میلیون هکتار) از اراضی کشاورزی ایران دارای خاک های مبتلا به درجات مختلف شوری هستند. حدود 90 درصد روغن خوراکی مصرفی در ایران، وارداتی است و گیاه کلزا با ویژگی های خاص خود در تمام اقلیم های کشور قابل کشت و کار است و بهترین زراعت تناوبی برای غلات است که حدود 70 درصد سطح زیر کشت محصولات زراعی را شامل می شوند تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده است که با افزایش غلظت co2، کارآیی مصرف آب، فتوسنتز خالص، تولید زیست توده و عملکرد در اغلب گیاهان افزایش می یابد. بررسی اثرات غنی سازی co2 هوای آزاد روی رشد کلزای تابستانه نشان داده در پایان مرحله گلدهی زیست توده اندام هوایی به طور معنی دار و تا 40 درصد افزایش می یابد اما در برداشت نهایی افزایش زیست توده و افزایش عملکرد دانه معنی دار نبوده است. یافته های مذکور احتمال کاهش اثرات شوری روی گیاه کلزا را تقویت می کند، بنابراین بررسی تأثیر افزایش غلظت دی اکسیدکربن بر عکس العمل ارقام کلزا در شرایط شور ضرورت دارد. مواد و روش ها این آزمایش در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرّس و داخل گلدان هایی مشابه انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل سه رقم کلزا شامل اکاپی، rgs003 و زرفام، غلظت شوری (آبیاری با آب شور دارای ec معادل 5 ، 10 و 15 دسی زیمنس بر متر همراه با شاهد بدون شوری) و غلظت co2 هوا [سه مقدار غلظت معمول co2 (350 میکرومول بر مول) و غلظت های دو و سه برابر مقدار غلظت فعلی آتمسفر(700 و 1050)] بود. هر سطح تیمار co2 به عنوان یک محیط (کرت اصلی) در نظر گرفته و دو تیمار دیگر به صورت فاکتوریل در طرح پایه کاملاً تصادفی و در سه تکرار، در هر محیط اعمال شد. گلدان های 20 کیلویی سیاه رنگ تهیه و با خاک مزرعه پرگردید. برای تهیه شوری های مختلف از نمک طبیعی و آب شهری با هدایت الکتریکی معادل 588 میکرو زیمنس بر سانتی متر استفاده شد. به منظور اعمال تیمار گاز co2 اتاقک های رشد در داخل گلخانه به ابعاد، 9 متر طول ، 2 متر عرض و ارتفاع 5/2 متر ایجاد گردید که روی آن با نایلون شفاف پوشانده شد. گازco2 با استفاده از کپسول تأمین گردید. نتایج و بحث نتایج نشان داد که عملکرد دانه به شدت تحت تأثیر شوری قرار گرفت و از 8/2 تن در هکتار در سطح صفر شوری به 13/1 تن در هکتار در سطح 15 دسی زیمنس بر متر کاهش یافت. شوری بیشترین تأثیر را روی تعداد غلاف در بوته داشت. غلظت co2اثر معنی داری بر عملکرد و اجزای عملکرد نداشت و تنها در سال دوم آزمایش در سطح ppm1050 توانست تا حدی اثر منفی شوری را جبران کند. عملکرد دانه در هر دو سال اجرای آزمایش به طور کاملا معنی دار تحت تأثیر نوع رقم نیز قرار گرفت. رقم rgs003 بیشترین عملکرد دانه را داشته است. رقم زرفام در رتبه دوم و رقم اکاپی در رتبه سوم قرار گرفته است. افزایش شوری باعث افزایش میزان پروتئین و کاهش میزان روغن در دانه کلزا شد. درصد روغن دانه بی تأثیر از غلظت دی اکسیدکربن بود. میزان روغن در هر سه رقم و در تمام سطوح غلظت دی اکسیدکربن با افزایش شوری کاهش یافته است درصد پروتئین دانه با افزایش شوری و دی اکسیدکربن افزایش یافته است. نتیجه گیری غلظت دی اکسیدکربن اثر معنی داری بر عملکرد و اجزای عملکرد نداشت و تنها در سال دوم آزمایش در سطح ppm1050 توانست تا حدی اثر منفی شوری را جبران کند. افزایش شوری باعث افزایش میزان پروتئین و کاهش میزان روغن در دانه کلزا شد. درصد پروتئین دانه با افزایش دی اکسیدکربن افزایش یافت،